مقدمه
فَصْد یا رگزنی یکی از کهنترین روشهای درمانی در طب ایرانی است که هدف آن خارج کردن خون فاسد، غلیظ یا سرد از بدن و بازگرداندن تعادل به اخلاط چهارگانه (صفرا، دم، بلغم و سودا) است.
در طب سنتی باور بر این است که تجمع خون یا تغییر کیفیت آن میتواند منشأ بسیاری از دردها و بیماریها باشد و با باز کردن رگهای خاص بدن، جریان طبیعی خون بازیابی میشود.
در ادامه با نگاهی به باورهای بومی و سنتی، بیماریهایی را که با فصد یا رگزنی درمان میشدهاند مرور میکنیم.
کمردرد
درمانگران طب سنتی معتقدند بسیاری از کمردردها بر اثر سردی و گرمی ناگهانی پاها به وجود میآیند.
برای درمان، پشت پا را نیشتر یا رگزنی میکنند تا گرفتگی ناشی از تغییر دما رفع شود.
با خروج خون، «سردی» بدن کاهش یافته و درد کمر و نشیمنگاه تسکین مییابد.
پادرد
اگر درد از زانو به پایین حس شود، زیر زانو (کاسهچه) را رگ میزنند.
هدف این است که با خروج خون از این ناحیه، غلظت و گرفتگی خون برطرف گردد و جریان خون در اندام تحتانی بهتر شود.
همچنین برای درد مچ یا نشیمنگاه نیز پشت پا را نیشتر میزنند.
در میان درمانهای سنتی، پادرد از شایعترین دلایل مراجعه مردم به رگزنها بوده است.
نقرس
نقرس در اثر تجمع مواد حاصل از مصرف زیاد گوشت قرمز در بدن ایجاد میشود و اغلب با سوزش کف پا همراه است.
درمانگران سنتی برای کاهش این مواد و بهبود گردش خون، روی پشت پا را فصد میکنند تا خون تازه جایگزین شود و التهاب کاهش یابد.
میگرن و سردرد
برای درمان میگرن، درمانگر با بستن دستمال به دور گردن و نمایان کردن رگهای شقیقه،
دو طرف شقیقه را نیشتر میزند تا خون غلیظ و کثیف از ناحیه سر خارج شود.
در برخی موارد، رگ پیشانی نیز باز میشود تا دردهای مزمن میگرنی کاهش یابد.
این عمل باعث تخلیه فشار در عروق سطحی سر و آرامش عمومی بیمار میشود.
زردی چشم
در گذشته زردی چشم را نشانهای از «حرارت و فاسد شدن صفرا» میدانستند.
برای درمان، پشت گوش بیمار را رگ میزدند و سپس اندکی از خون را با فلفل سیاه مخلوط کرده و به گوشه چشم میمالیدند تا آبریزش و پاکسازی رخ دهد.
اگر نتیجه حاصل نمیشد، پشت ابروها را نیز نیشتر میزدند تا زردی از بدن دفع گردد.
ناتوانی جنسی در مردان
از دیدگاه طب سنتی، ناتوانی جنسی اغلب ناشی از غلظت یا چربی زیاد خون است.
برای درمان، رگ بالای آرنج فصد میشود تا خون تازه جریان یابد و بدن از چربیهای انباشته رها شود.
این عمل به باور حکما، موجب افزایش جریان خون در اندام تناسلی و بهبود قدرت جنسی میشود.
نامنظمی قاعدگی در زنان
برای تنظیم عادت ماهانه و رفع دردهای پیش از قاعدگی، روی آرنج دست زنان را نیشتر میزنند.
با این کار، خون سنگین و راکد از بدن خارج میشود و حرارت طبیعی رحم بازمیگردد.
اگر در نوبت اول بهبود کامل حاصل نشود، عمل فصد در ماههای بعد تکرار میگردد.
تنگی نفس و سرفه
در طب سنتی، سرفههای مداوم و تنگی نفس نشانهی غلظت خون و گرفتگی در مسیرهای انرژی (عروق) است.
برای درمان، رگ زیر زبان نیشتر زده میشود تا خون راکد خارج گردد.
با این کار، فشار از روی عروق سر و گردن برداشته شده و تنفس آسانتر میشود.
قولنج زنانه و نازایی
در مواردی که زن دچار قولنج، درد زیر شکم یا تأخیر در بارداری است، درمانگر نقاطی مانند:
-
پشت نشیمنگاه
-
لاله گوش
-
و پشت زانو
را رگ میزند تا «خون فاسد» از بدن دفع و مسیر رحم باز شود.
این عمل موجب افزایش خونرسانی به رحم و تخمدانها و بهبود باروری میگردد.
سفتی و لک شدن زبان
اگر زبان بیمار سفت یا سفید شود (اصطلاحاً «لُکماندن» یا «سِقْل»)، درمانگر درون لب یا زیر زبان را نیشتر میزند.
سپس روسری یا دستمالی به دور گردن میبندد تا خون از محل زخم خارج شود.
با این کار، خون کثیف و سنگین ناحیه سر تخلیه شده و حرکت و نرمی زبان بازمیگردد.
جمعبندی و نکته علمی
فصد و رگزنی از دیدگاه طب سنتی، روشی برای تنظیم تعادل حرارت، رطوبت و غلظت خون است.
در پزشکی مدرن نیز اصلِ این روش تحت عنوان Therapeutic Phlebotomy در درمان بیماریهایی چون:
-
پلیسیتمی (افزایش گلبولهای قرمز)
-
هموکروماتوز (تجمع آهن در خون)
بهطور علمی پذیرفته شده است.
با این حال، فصد باید توسط متخصص آموزشدیده، در محیط استریل و با در نظر گرفتن مزاج و وضعیت بیمار انجام شود.
نتیجهگیری
فصد نهتنها بخشی از میراث پزشکی ایرانزمین است، بلکه نماد پیوند دانش کهن با علم روز است.
شناخت اصول انجام، نقاط دقیق بدن، و تشخیص مزاج برای اثرگذاری این درمان حیاتی است.
در کنار روشهای مدرن، فصد میتواند در چارچوب علمی و ایمن، به بازگرداندن تعادل طبیعی بدن و کاهش بسیاری از دردها و التهابات کمک کند.
